Przeciw komu, i jak napisać pozew o zachowek? Roszczenie o zapłatę zachowku przysługuje przeciw spadkobiercom, którzy otrzymali spadek. Zobowiązani do zachowku mogą jednak nie być chętni do jego zapłaty. Wówczas należy wystąpić z pozwem o zachowek. Celem instytucji zachowku jest ochrona zstępnych, małżonków oraz rodziców spadkodawcy przed ewentualnym pominięciem ich w testamencie, poprzez nadanie im uprawnienia do roszczenia pieniężnego w wysokości 2/3 lub połowy wartości udziału, jaki uzyskaliby, gdyby dziedziczyli zgodnie z ustawą.
Najczęściej zadawane pytania>>>
Zachowek
Funkcją przewidzianej w prawie spadkowym instytucji zachowku jest troska o interesy najbliższych krewnych spadkodawcy w obliczu jego decyzji dotyczących rozporządzania majątkiem, zarówno w ramach swobody testowania, jak i poprzez darowizny dokonywane za życia. Zachowek stanowi więc narzędzie ograniczające tę swobodę. Koncepcja zachowku jest przejawem dążenia ustawodawcy do ochrony wyższych wartości, takich jak dobro rodziny, przed arbitralnością decyzji spadkodawcy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie – I Wydział Cywilny, z 30 maja 2019 r., sygn. akt I ACa 794/18).
Pozew o zachowek – kto będzie pozwanym w sprawie o zachowek?
Pozbawienie spadkobiercy części udziału w spadku może nastąpić nie tylko poprzez sporządzenie testamentu na rzecz innej osoby, lecz również przez takie rozporządzenie spadkiem jeszcze za życia spadkodawcy (zapis windykacyjny, darowizna, ustanowienie fundacji rodzinnej), które sprawi, że pomimo powołania do spadku na mocy ustawy spadkobierca w rzeczywistości otrzyma tytułem dziedziczenia jedynie niewielką korzyść majątkową lub żadną.
Roszczenie o zapłatę zachowku przysługuje przeciw oznaczonym w ustawie podmiotom i należy go dochodzić w określony sposób i w ustalonej kolejności. W pierwszej kolejności zaspokojenie roszczenia o zachowek może nastąpić w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź powołania do spadku, albo uczynienia przez niego na rzecz uprawnionego zapisu, również w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.
Gdy uprawniony nie uzyska równowartości zachowku którymś ze wskazanych sposobów, dopiero wtedy może kierować roszczenie o zachowek do spadkobiercy. To właśnie do spadkobierców, zarówno ustawowych jak i testamentowych, należy najpierw wystąpić z pozwem o zapłatę zachowku. Jeśli uprawniony nie może od nich uzyskać zaspokojenia swego roszczenia, wówczas z pozwem o zachowek można wystąpić przeciw zapisobiercom windykacyjnym. To osoby, którym spadkodawca przekazał określone przedmioty należące do spadku.
Jeśli dochodzonej zapłaty nie można uzyskać także od zapisobiorców, wtedy pozew o zachowek można skierować do trzeciej grupy zobowiązanych – do osób, które otrzymały darowiznę doliczoną do spadku oraz do fundacji rodzinnej, której fundusz założycielski doliczono do spadku, jak i do osoby, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej doliczone do spadku.
Uprawniony do zachowku kierując swoje roszczenie do kolejnych ww. grup podmiotów zobowiązanych do jego zapłaty musi wykazać, że nie może uzyskać zaspokojenia swego roszczenia w całości lub w części od grup znajdujących się wyżej w hierarchii zobowiązania do pokrycia zachowku. To na nim spoczywa ciężar dowodu w tym zakresie.
Wezwanie do dobrowolnego uregulowania należności z tytułu zachowku. Kiedy roszczenie staje się wymagalne?
Nim jednak wystąpi się z pozwem o zachowek, najpierw należy skierować do zobowiązanych wezwanie do dobrowolnego uregulowania należności. Jeśli roszczenie o zachowek zostanie w ten sposób zaspokojone, to nie będzie potrzeby wytaczania powództwa.
Przepisy nie wskazują terminu wymagalności zachowku, ani nie wynika on z właściwości tego zobowiązania, dlatego świadczenie z tytułu zachowku powinno zostać spełnione zgodnie z ogólną cywilnoprawną regułą zobowiązań, czyli niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do jego wykonania (art. 455 k.c.). Zatem w teorii można uznać, że to właśnie z chwilą wezwania roszczenie o zachowek staje się wymagalne. Należy jednak pamiętać, że nierzadko skład, również wartość, masy spadkowej jest sporna lub nieznana.
Trudno więc w takiej sytuacji wymagać od zobowiązanego spadkobiercy by swoje zobowiązanie spełnił niezwłocznie. Stąd przyjmuje się, że chwilą wymagalności jest data, w z którą ostateczny rozmiar roszczenia o zachowek został ustalony z wystarczającą dokładnością.
Bieg odsetek od roszczenia o zachowek
Zobowiązany do zachowku nie zawsze będzie spieszyć się z zapłatą. A sprawa w sądzie, którą uruchomił pozew o zachowek, może trwać latami. Dlatego uprawnionemu do zachowku przysługują w takiej sytuacji odsetki od roszczenia o zachowek. Pełnią one funkcję odszkodowawczą za opóźnienie w spełnieniu zobowiązania. W praktyce występują trudności z ustaleniem momentu, od którego można naliczać odsetki od zachowku.
Jak wynika z ugruntowanej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego, odsetki ustawowe za opóźnienie należy zasądzać od chwili upływu terminu wskazanego w wezwaniu do zapłaty. Trudności pojawiają się, gdy uprawniony do zachowku nie precyzuje wysokości roszczenia w wezwaniu do zapłaty, bądź określa ją na poziomie niższym niż ustalony następnie przez sąd. Natomiast nie sposób odmówić powodowi odsetek od kwoty, o którą wezwał pozwanego przed wyrokowaniem, a postępowanie sądowe potwierdziło wysokość żądanej kwoty.
Co bada sąd w postępowaniu o zachowek?
W toku sprawy sądowej o zachowek konieczne jest ustalenie składu spadku, substratu zachowku i kręgu uprawnionych (art. 991, 992, 993 i 994 Kodeksu cywilnego).
W jaki sposób sąd będzie badać wysokość zachowku?
Ustalanie wielkości zachowku ma fundamentalne znaczenie dla określenia granic odpowiedzialności za długi spadkowe, oraz dla działu spadku. W sprawie o zachowek sąd samodzielnie rozważa kwestie prawne, jakie uzna za niezbędne do jej rozstrzygnięcia. Jeśli w skład spadku wchodzi udział spadkodawcy w majątku dorobkowym, dopuszcza się samodzielne ustalenie przez sąd stanu i wartości spadku bez uprzedniego przeprowadzania postępowania o dział spadku lub o podział majątku, który był objęty małżeńską wspólnością ustawową.
Termin przedawnienia roszczeń o zachowek
Roszczenia o zachowek oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Roszczenia przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego zapisu windykacyjnego albo darowizny przedawniają się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.
Roszczenie przeciwko fundacji rodzinnej obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego funduszu założycielskiego przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku – podobnie jak roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.
Zgodnie z uchwałą Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 10 października 2013 r., sygn. akt III CZP 53/13, złożenie przez uprawnionego do zachowku wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy przerywa bieg terminu przedawnienia jego roszczenia o zachowek należny od spadkobiercy ustawowego.
Szczególnie skomplikowana jest kwestia przedawnienia roszczenia o zachowek w sytuacji, gdy istnieje kilka testamentów. Przyjmuje się wówczas, że jego termin należy liczyć od daty ogłoszenia tego testamentu, w oparciu o który uprawniony wywodzi swoje prawa.